Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuzey Afrika’daki Son Varlığı: Uşi Antlaşması (1912)

Tarih kitaplarını karıştırdığımızda, Osmanlı İmparatorluğu’nun ne kadar geniş topraklara hükmettiğini görürüz. Ancak zamanla bu büyük imparatorluk zayıflamış ve birçok toprağını kaybetmiştir. İşte bu kayıplardan birinin sonunda imzalanan önemli bir antlaşma var: Uşi Antlaşması. Bu antlaşma, Osmanlı Devleti ile İtalya arasında yapılmış ve Kuzey Afrika’daki son Osmanlı toprağı olan Trablusgarp ve Bingazi’nin elden çıkmasına neden olmuştur. Gelin, bu önemli olayın detaylarına birlikte göz atalım.

Trablusgarp Savaşı’nın Başlangıcı: İtalya’nın Gözü Kuzey Afrika’da

1911 yılına geldiğimizde, Avrupa’da büyük devletler sömürgeler elde etmek için yarışıyordu. İtalya da bu yarışta geri kalmak istemiyordu ve gözünü Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuzey Afrika’daki toprakları olan Trablusgarp ve Bingazi’ye dikmişti. İtalya, bu bölgelerin kendisine yakın olduğunu ve Osmanlı Devleti’nin bu toprakları savunacak gücünün olmadığını düşünüyordu. Ayrıca, İtalya’da yaşayan bazı kişilerin bu bölgelerde kötü muamele gördüğü iddiaları da savaş bahanesi olarak kullanıldı.

İtalya’nın Savaş İlanı ve Osmanlı’nın Çaresizliği

İtalya, 1911 yılında Trablusgarp ve Bingazi’yi işgal etmeye karar verdiğini açıkladı. Osmanlı Devleti, o dönemde hem iç sorunlarla uğraşıyordu hem de güçlü bir donanmaya sahip değildi. Bu yüzden deniz yoluyla Trablusgarp’a yardım göndermesi çok zordu. Karadan da Mısır İngilizlerin kontrolünde olduğu için yardım ulaştırmak mümkün olmuyordu.

Gönüllü Subayların Direnişi: Mustafa Kemal Sahneye Çıkıyor

Osmanlı Devleti’nin çaresizliğine rağmen, vatansever bazı genç subaylar Trablusgarp’a giderek yerel halkı örgütlemeye ve İtalyanlara karşı direnmeye çalıştılar. Bu subaylar arasında Mustafa Kemal (o dönemde Şerif Bey takma adını kullanmıştır), Enver Paşa, Nuri Coker, Ali Çetinkaya ve Fethi Okyar gibi önemli isimler vardı. Mustafa Kemal, İngilizlerin kontrolündeki Mısır’dan geçerek Trablusgarp’a ulaşmayı başarmıştı. Bu kahraman subayların ve yerel halkın direnişi İtalyanları zor durumda bıraktı.

İlginizi Çekebilir: Tanzimat ve Islahat Fermanı Hangi Padişah Döneminde İlan Edilmiştir?

İtalya’nın Yeni Hamlesi: On İki Ada İşgal Ediliyor

Trablusgarp’ta umduğu başarıyı elde edemeyen İtalya, Osmanlı Devleti’ni barışa zorlamak için yeni bir plan yaptı. İtalyan donanması Ege Denizi’ne giderek Osmanlı İmparatorluğu’na ait olan On İki Ada’yı işgal etti. İtalya’nın amacı, bu işgalle Osmanlı’yı köşeye sıkıştırıp barış masasına oturtmaktı. Ancak Osmanlı Devleti ilk başta bu şantaja boyun eğmek istemedi.

Balkan Savaşları Kapıda: Osmanlı Daha Fazla Dayanamıyor

Tam da bu sırada, Osmanlı İmparatorluğu için çok daha büyük bir tehlike ortaya çıktı: Balkan Savaşları. Sırbistan, Karadağ, Yunanistan ve Bulgaristan gibi Balkan devletleri, Osmanlı’nın zayıf durumunu fırsat bilerek savaş hazırlıklarına başladılar. Osmanlı Devleti, hem İtalya ile savaş halinde olması hem de Balkanlardaki bu yeni tehdit karşısında daha fazla dayanamayacağını anladı. İşte bu zorlu şartlar altında, İtalya ile barış görüşmeleri yapmaya mecbur kaldı.

Uşi Antlaşması İmzalanıyor: Bir Dönemin Sonu

Osmanlı İmparatorluğu ve İtalya arasındaki barış görüşmeleri İsviçre’nin Lozan şehrinin Ouchy (Uşi) kasabasında yapıldı. Görüşmeler sonucunda Uşi Antlaşması, 18 Ekim 1912 tarihinde imzalandı. Bu antlaşma, Osmanlı Devleti’nin imzaladığı son büyük uluslararası antlaşmalardan biriydi.

Antlaşmanın Temel Maddeleri: Osmanlı Neleri Kabul Etti?

Uşi Antlaşması birçok önemli madde içeriyordu. Bu maddelerle savaş sona erdiriliyor ve iki ülke arasındaki ilişkiler yeniden düzenleniyordu. Şimdi bu maddelerin en önemlilerine yakından bakalım:

• Savaşın Durdurulması: Her iki hükümet de antlaşmanın imzalanmasının hemen ardından savaşın derhal ve aynı anda durdurulması için gerekli önlemleri almayı kabul etti. İlgili bölgelere özel görevliler gönderilerek bu durumun sağlanması planlandı.
• Birliklerin Çekilmesi: Osmanlı hükümeti, subaylarını, askerlerini ve sivil görevlilerini Trablusgarp ve Bingazi’den geri çekmeyi taahhüt etti. Aynı şekilde İtalya hükümeti de Ege Denizi’nde işgal ettiği adalardan (On İki Ada) kendi subaylarını, askerlerini ve sivil görevlilerini geri çekmeyi kabul etti. Ancak, adaların boşaltılması Osmanlı güçlerinin Trablusgarp ve Bingazi’den çekilmesinden sonra gerçekleşecekti.
• Esirlerin Değiştirilmesi: Savaş esirleri ve rehineler mümkün olan en kısa sürede karşılıklı olarak değiştirilecekti.
• Genel Af İlanı: Her iki hükümet de çatışmalara karışmış olan veya bu antlaşma sayesinde uzlaşmaya varan Trablusgarp, Bingazi ve Ege adaları halkları için adi suçlar dışında tam ve genel bir af ilan etmeyi kabul etti. Bu sayede kimse askeri veya siyasi eylemleri ya da savaş sırasındaki fikirleri yüzünden soruşturulmayacaktı. Tutuklanan ve sürgüne gönderilen kişiler de derhal serbest bırakılacaktı.
• Eski Antlaşmaların Yürürlüğe Girmesi: Savaş ilanı dışında her iki taraf arasında imzalanan her türlü antlaşma, sözleşme ve yükümlülükler derhal yürürlüğe girecekti. İki hükümetin birbirleriyle olan ilişkileri ve karşılıklı konular, savaş öncesindeki duruma dönecekti.
• Ticaret Anlaşması: İtalya, diğer devletlerle ticaret antlaşmalarını yenilerken Osmanlı Devleti ile de Avrupa devletlerinin sahip olduğu haklara benzer bir ticaret antlaşması imzalamayı kabul etti. Bu, Osmanlı Devleti’nin ekonomik bağımsızlığını kullanabilmesi anlamına geliyordu ve kapitülasyonlara bağlı olmayacaktı. Ancak bu ticaret antlaşması, Osmanlı’nın diğer devletlerle aynı temelde imzaladığı ticaret antlaşmaları yürürlüğe girdiğinde geçerli olacaktı.
• Gümrük Hakları ve Tekeller: İtalya, Osmanlı Devleti’nde geçerli gümrük haklarının yüzde 11’den yüzde 15’e çıkarılmasına ve petrol, sigara kağıdı, kibrit, alkol ve oyun kağıtları gibi beş madde üzerinden yeni tekeller kurulmasına veya tüketim vergisi alınmasına razı oldu. Bu kararın diğer ülkelerle yapılan ithalatta da aynı anda ve ayrım gözetmeksizin uygulanması şart koşuldu. Tekel maddelerinin ithalatında ise, bu tekellerin yönetimi İtalya’dan gelecek malların yıllık ithalat oranlarına göre belirlenmesi esasına dayanacaktı. Teklif edilecek fiyatlar piyasa koşullarına uygun olacak ve malların kalitesi ile savaş ilanından önceki üç yılın ortalama fiyatları dikkate alınacaktı.
• İtalyan Postaneleri: İtalya hükümeti, diğer devletler Osmanlı topraklarındaki postanelerini kapattığında kendisinin de kapatacağını taahhüt etti.
• İtalyan Vatandaşlarının Hakları: Osmanlı hükümeti, kendi kurumlarında çalışırken savaş nedeniyle işten çıkarmak zorunda kaldığı İtalyan vatandaşlarının iyi hizmetlerinden dolayı memnuniyetini dile getirdi ve onları ayrıldıkları görevlere yeniden başlatmaya hazır olduğunu ifade etti. Bu kişilere işsiz kaldıkları süre için ücretleri ödenecek ve emekli tazminatına hak kazananlar için bu süre kayıp sayılmayacaktı. Ayrıca Osmanlı, ilişkili olduğu diğer kuruluşlar nezdinde de benzer durumdaki İtalyan vatandaşlarına aynı uygulamanın yapılması için girişimde bulunacaktı.
• Osmanlı Kamu Borçları: İtalya hükümeti, savaşın ilan edildiği tarihten önceki üç yıl boyunca Trablusgarp ve Bingazi gelirlerinden Osmanlı Kamu Borçları’na yatırılan paraların ortalamasına eşit bir miktarı her yıl Osmanlı hükümeti hesabına ödemeyi taahhüt etti. Bu yıllık miktarın belirlenmesi için her iki hükümetin atayacağı birer yetkili görevlendirilecekti. Anlaşmazlık durumunda ise bir hakem kurulu devreye girecekti. İtalya ve Osmanlı Kamu Borçları İdaresi, bu yıllık ödeme yerine yüzde 4 faizle aynı miktarın ana paraya dönüştürülmesini talep etme hakkına sahipti. İtalya ayrıca, yıllık ödemenin iki milyon İtalyan liretinin altında olmayacağını ve talep halinde bu miktarın Kamu Borçları İdaresine ödenmeye hazır olduğunu belirtti.
• Antlaşmanın Yürürlüğe Girişi: Bu antlaşma imzalandığı gün yürürlüğe girecekti.

Antlaşmanın Gizli Maddeleri ve Önemi

Bazı kaynaklarda Uşi Antlaşması‘nın gizli maddeler içerdiği de belirtilmektedir. Bu iddialara göre, Osmanlı Devleti Balkan Savaşları tehlikesi nedeniyle On İki Ada’yı geçici olarak İtalya’ya bırakmıştı. Osmanlı, Balkan Savaşları bittikten sonra bu adaları geri almayı planlıyordu. Ancak Balkan Savaşları’nın ardından I. Dünya Savaşı’nın çıkması bu planın gerçekleşmesini engelledi.

Uşi Antlaşması Osmanlı İmparatorluğu için oldukça önemli sonuçlar doğurdu. En önemlisi, Osmanlı Devleti Kuzey Afrika’daki son toprak parçası olan Trablusgarp ve Bingazi’yi kaybetmiş oldu. Bu bölgeler İtalyan sömürgesi haline geldi. Ayrıca, İtalya ilk kez Ege Denizi’ne yerleşmiş oldu ve bu bölgedeki gücünü artırdı. Osmanlı Devleti’nin bu toprak kaybı, imparatorluğun zayıflama sürecini hızlandırdı ve diğer Balkan devletlerini de cesaretlendirerek Balkan Savaşları’nın çıkmasına zemin hazırladı.

Uşi Antlaşması’nın Maddeleri Özet Tablosu

Uşi Antlaşması ve Lozan Antlaşması Karşılaştırması: Sıkça Yapılan Bir Yanılgı

Bazı insanlar Uşi Antlaşması‘nı Lozan Antlaşması ile karıştırabilirler. Ancak bu iki antlaşma birbirinden farklıdır. Uşi Antlaşması, 1912 yılında Osmanlı Devleti ile İtalya arasında imzalanmış ve Trablusgarp Savaşı’nı sona erdirmiştir. Lozan Antlaşması ise çok daha sonra, 1923 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) ile İtilaf Devletleri arasında imzalanmış ve Türk Kurtuluş Savaşı’nı sona erdirerek yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin sınırlarını çizmiştir.

Uşi Antlaşması ile Osmanlı Devleti Kuzey Afrika’daki varlığını kaybederken, Lozan Antlaşması ile Türkiye Cumhuriyeti bağımsızlığını tescillemiş ve Misak-ı Milli hedeflerine büyük ölçüde ulaşmıştır. On İki Ada meselesi ise Uşi Antlaşması ile geçici olarak İtalya’ya bırakılmış, ancak Lozan Antlaşması ile İtalya’ya kesin olarak bırakılmıştır.

Sonuç: Tarihin Bir Dönüm Noktası

Uşi Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu‘nun zayıflama döneminde yaşadığı toprak kayıplarının acı bir örneğidir. Bu antlaşma ile Osmanlı, Kuzey Afrika’daki yüzyıllardır süren egemenliğine son vermek zorunda kalmış ve İtalya’nın sömürgecilik yolunda önemli bir adım atmasına olanak sağlamıştır. Aynı zamanda, bu antlaşmanın imzalanması Osmanlı Devleti’ni Balkan Savaşları gibi daha büyük felaketlerle yüzleşmek zorunda bırakmıştır.

Tarihi öğrenmek, geçmişteki hatalarımızdan ders çıkarmak ve geleceğe daha bilinçli adımlarla ilerlemek için çok önemlidir. Eğer siz de bu önemli tarihi olay ve Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemleri hakkında daha fazla bilgi edinmek isterseniz, güvenilir tarih kaynaklarını araştırmaya devam edebilirsiniz. Unutmayın, tarih sadece geçmiş değil, geleceğimiz için de bir yol göstericidir!