Tanzimat ve Islahat Fermanı Hangi Padişah Döneminde İlan Edilmiştir?
Osmanlı İmparatorluğu’nun 19. yüzyılda yaşadığı değişim sürecinde, Tanzimat ve Islahat Fermanları önemli kilometre taşları olarak karşımıza çıkar. Bu fermanlar, imparatorluğun modernleşme yolunda attığı adımları temsil eder ve tebaanın haklarını genişletmeyi amaçlar. Peki, bu iki önemli ferman hangi padişah döneminde ilan edilmiştir?
Hem Tanzimat Fermanı hem de Islahat Fermanı, Sultan Abdülmecid döneminde ilan edilmiştir.
Tanzimat Fermanı: Modernleşmenin İlk Adımları
Tanzimat Fermanı, 3 Kasım 1839 tarihinde Sultan Abdülmecid tarafından Gülhane Parkı’nda ilan edildi. Hazırlanmasında dönemin önemli devlet adamlarından Mustafa Reşit Paşa’nın büyük rol oynadığı bu ferman, Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme ve batılılaşma yolunda attığı ilk resmi adım olarak kabul edilir.
Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesinde etkili olan bazı nedenler şunlardır:
- Meşruti yönetim yanlısı aydınların baskılarını azaltmak
- Gayrimüslim tebaayı devlete daha güçlü bir şekilde bağlamak
- Fransız İhtilali’nin yaydığı milliyetçilik akımının imparatorluk üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak
- Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa ile yaşanan sorunlarda ve Londra Boğazlar Sözleşmesi görüşmelerinde Avrupa devletlerinin desteğini almak
Tanzimat Fermanı ile getirilen yenilikler:
- Tüm vatandaşların can, mal ve namus güvenliğinin sağlanması
- Yargılamada açıklık ve adaletin sağlanması, yargısız infazların yasaklanması
- Vergi sisteminde adaletin sağlanması ve herkesin gelirine göre vergi ödemesi
- Askerlik sisteminde düzenlemeye gidilerek, ocak sistemi yerine vatandaşlık esasına dayalı bir sistemin getirilmesi
- Rüşvetin önlenmesi ve yolsuzlukla mücadele
- Müsadere sisteminin kaldırılması ve özel mülkiyet hakkının güvence altına alınması
Tanzimat Fermanı, Osmanlı İmparatorluğu’nda anayasacılık fikrinin tohumlarını atan bir belge olarak da kabul edilir.
Islahat Fermanı: Eşitlik Yolunda Atılan Adımlar
Islahat Fermanı, 18 Şubat 1856’da, yine Sultan Abdülmecid döneminde ilan edildi. Kırım Savaşı’nın sona ermesinin ardından imzalanan Paris Antlaşması’nın bir sonucu olarak ortaya çıkan bu ferman, Tanzimat Fermanı’nın getirdiği yenilikleri genişletmeyi ve Müslüman ve gayrimüslim tebaa arasında daha güçlü bir eşitlik sağlamayı amaçladı.
Islahat Fermanı’nın getirdiği önemli yenilikler:
- İbadet ve inanç özgürlüğünün genişletilmesi
- Gayrimüslim din adamlarına maaş bağlanması
- Gayrimüslimlere yeni ibadethaneler inşa etme ve mevcut olanları onarma hakkı tanınması
- Din, dil ve ırk ayrımcılığının yasaklanması ve bu tür ayrımcılık yapanların cezalandırılması
- Devlet memurluğu ve askerlik hizmetine girişte din farkının kaldırılması
- Gayrimüslimlere mülk edinme hakkının tanınması
- İşkence ve kötü muamelenin yasaklanması
- Vergi ödemelerinde din farkının ortadan kaldırılması
- Karma mahkemelerin kurulması ve gayrimüslimlere kendi dini mahkemelerinde yargılanma hakkının tanınması
- Şahitlikte din farkının kaldırılması
- Gayrimüslimlerin patrikhaneler bünyesinde meclisler kurarak ihtiyaçlarını dile getirme hakkının tanınması ve bu taleplerin Bab-ı Ali’ye iletilmesinin sağlanması
- Gayrimüslimlere meclislerde temsil hakkı verilmesi
Islahat Fermanı, Osmanlı toplumunda daha kapsayıcı ve adil bir düzen kurmayı hedeflese de, beklenen etkiyi tam olarak yaratamadı ve bazı sorunlar devam etti. Yine de, bu ferman, imparatorluğun çok kültürlü yapısının tanınması ve farklı dini topluluklar arasında eşitlik sağlanması yolunda atılmış önemli bir adım olarak değerlendirilebilir.
Tanzimat ve Islahat Fermanları, Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme sürecinde Sultan Abdülmecid döneminde atılmış önemli adımlardır. Bu fermanlar, imparatorluğun siyasi, sosyal ve hukuki yapısında köklü değişiklikler öngörmüş ve vatandaşların haklarını genişletmeyi amaçlamıştır. Her iki ferman da, Osmanlı İmparatorluğu’nun Batılılaşma hareketinden etkilendiğini ve çağın gereklerine uygun bir şekilde kendini yenilemeye çalıştığını göstermektedir.
